Dan is wel mogelijk met een rekening van het klooster over het jaar 1717. Het gaat hierbij om een zogenaamd rendantsexemplaar dat afkomstig is uit het archief van de raad en rentmeester van de geestelijke goederen in de Meierij van 's-Hertogenbosch Alert Johan Gansneb, genaamd Tengnagel.³ Helaas dateert deze rekening pas uit de tijd dat de laatste zusters overleden waren en de kloostergebouwen verkocht. Maar gelukkigerwijs is de rekening geconfronteert teegen den quohier of legger van 1666 tot 1676 en alle de afgeloste posten op zijn plaats ingevuld.⁴ Tot op zekere hoogte is het dus mogelijk om inzicht te verkrijgen in de inkomsten van het klooster in het derde kwart van de zeventiende eeuw.

Een zeer belangrijke bron voor onze kennis van het klooster bieden de Analecta van Gijsbert Coeverincx. Deze deken van de Sint-Janskerk uit de tweede helft van de zestiende eeuw - hij overleed in 1613 - heeft twee in één band gebonden delen nagelaten met diverse bronnen en geschiedkundige aantekeningen betreffende het bisdom en daarbinnen gevestigde instellingen.⁵ In het tweede handschrift bevindt zich een aantal gegevens betreffende het Bloemkampklooster.⁶ Daaronder bevinden zich die statuyten van den convent van sinte Elizabeth achter die Tolbrugge, gezien het taalgebruik en de spelling daterend uit de tijd van Coeverincx.⁷ Daarnaast vindt men er Die charte van reformatien achter die Tolbrug uit 1571. Een daarbij behorende naamlijst van zusters is afgedrukt bij de geschiedschrijver van het bisdom 's-Hertogenbosch Schutjes. In de uitgave van de Analecta vindt men verder wèl een naamlijst van de zusters uit 1581, die in 1596 is bijgewerkt, visitatieverslagen van 1585, 1588 en 1596 en enkele aantekeningen. Enkele van deze stukken bevatten gegevens over de indeling van het klooster, die verderop aan de orde zullen komen.

De derde orde was geen echte kloosterregel: men bleef leek en hoefde niet de essentiële kloostergeloften van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid af te leggen. Men beloofde slechts een goed christelijk leven te leiden en de geboden Gods te onderhouden. Toch leefden de tertianen en tertiarissen in de praktijk vaak wel als kloosterlingen en beloofden zij zich aan de regels van het huis te houden, gehoorzaam te zijn aan de overste en zich te onderwerpen aan eventuele straffen en berispingen. Daarom werd op den duur vaak een echte kloosterregel aangenomen, met name die van Augustinus.¹

Op 22 april 1441 verleende de bisschop van Luik enkele privileges aan al de broeders en zusters van de derde regel van Sint-Franciscus in het bisdom Luik. Deze voorrechten werden op 14 mei 1443 door paus Eugenius IV bevestigd. De bisschop stond toe dat de ministers van de orde een algemeen overste voor alle broeders en zusters in het bisdom konden kiezen; dat in elk klooster een biechtvader van de orde of een seculiere geestelijke kon worden verkozen; dat er een algemene visitator mocht worden gekozen en dat er jaarlijks een algemeen kapittel van alle tertiarissenkloosters in het bisdom zou worden gehouden. Ook betreffende de kloostergeloften, de sacramenten, de diensten in de kerk en het toelaten van gelovigen aldaar werd een algemene regeling getroffen. Daarnaast bezat ieder klooster eigen statuten.

Op 24 november 1402 verkochten Roelof van de Zande als procurator van het huis en Wendelmoed Worms en Aleid Loyen als meestersen van het huis, nu vermeld als liggende in de Papenhuls, een erfelijke cijns uit een huis in de Kolperstraat (de huidige Verwersstraat); op 14 december van datzelfde jaar maanden de twee zusters tot betaling van deze cijns over drie jaar.²

De zusters lijken aanvankelijk op de Windmolenberg ambitieuze plannen te hebben gehad. Op 21 januari 1455 bestelden zij 73.000 bakstenen hij Jan Hendrik Daniëlsz. van Vorne, te leveren op de Windmolenberg.⁴ Wellicht konden deze plannen worden uitgevoerd door de milddadigheid van de hiervóór genoemde Johanna van Vlierden. Maar spoedig hadden de zusters het er kennelijk niet meer naar hun zin, want in datzelfde jaar zijn ze verhuisd naar een ander deel van de stad, gelegen achter de Tolbrug. Ook deze verhuizing zou in verband kunnen hebben gestaan met Johanna.

Op 31 januari 1467 werd het Maria-Magdalenaklooster door do bisschop van Luik verheven tot een volwaardig klooster, dat bij die gelegenheid overging tot de orde van de reguliere kanunnikessen van Augustinus. De zusters mochten toen een eigen kerk bouwen en een kerkhof aanleggen.⁶ Op 15 januari 1488 schonk Riswijn dochter van wijlen Willem Roelofsz. een huiserf op het klein begijnhof aan de zusters voor de spoedige bouw van een nieuwe kerk.⁷ Hun kloosterterrein lag in de zuidwesthoek van de Windmolenberg. Het moet onderscheiden worden van dat van de tertiarissen, die zoals gezegd tussen 1453 en 1456 in de noordwesthoek van de Windmolenberg gewoond hebben.

Uit deze laatste akte blijkt dat de grond waarop de zusters zich gevestigd hebben op zijn minst voor een deel afkomstig was van Reinier van Mechelen. Nu zijn hiervan geen overdrachtsakten bewaard gebleven. Maar uit de bronnen blijkt dat Reinier van Mechelen juist in deze tijd moet zijn overleden. Op 24 oktober 1455 verkocht hij nog een cijns uit een huis, tuin, erf en beemden achter de Tolbrug² en droegen drie personen een schuldvordering aan hem over.³ Vanaf 21 juli 1456 echter dateren akten waarin door zijn weduwe, Luitgard dochter van Roelof Godschalksz. Roesmont, over delen van zijn nalatenschap werd beschikt.⁴ Op 24 juli gaf Luitgard een huis, erf, tuin en twee beemden en nog een stuk erf in eeuwigdurende cijns aan Herman Hermansz. van Deurne. Het huis met toebehoren was afkomstig van haar vader, Roelof Roesmont, en het stuk erf had haar echtgenoot Reinier verkregen van Hubert en Gozewijn zonen van Gozewijn Hubertsz. Steenwech. Dat het klooster minstens voor een deel werd gevestigd was op grond die eertijds van Roelof Roesmont was geweest, blijkt tevens nog uit het hertogelijk cijnsregister van 1573: De susteren van den derden oirden achter de Tolbrugge van de ledige plaetsse Roelof'f' Roosmonten in 't Muntelken van C XXIIII voeten VI s. IIII½ d. oudts.⁵ De breedte van 124 voet komt overeen met ongeveer 35,60 meter.

Een oorkonde van 5 juni 1458 maakt duidelijk welk complex van Reinier van Mechelen de zusters verworven hebben. Het bestond uit een huis, erf, tuin en daaraan liggende erven gelegen achter de Tolbrug.⁶ Op die datum droeg Gerard Pelgrim als echtgenoot van Berte, die weduwe was van Goiart

Tot de lasten die Herman van Deurne moest betalen behoorde een jaarlijkse cijns aan Luitgard van 50 pond. Deze cijns kon met 7 pond per pond - dus met 350 pond afgekocht worden - tegelijk met de hierna te noemen cijns van 16 pond, die betaald moesten worden aan Tielman Hendriksz. van den Perre. Luitgard beloofde dat haar moeder deze cijns gedurende haar leven zou ontvangen. Na haar dood en die van Luitgard zou Luitgards dochter Kathelijn de cijns ontvangen en na de dood van deze laatste zou die vererven op de kinderen van laatstgenoemde Kathelijn. Wanneer de cijns zou worden afgekocht, zou Luitgard het geld daarvan beleggen in ander goed in de stad of Meierij van Den Bosch, waarvan de inkomsten op dezelfde wijze zouden worden besteed. Van die 50 pond 'verkocht' Luitgard aan Herman van Deurne op 24 januari 1457 al 6 pond van die 50 pond,³ wat eigenlijk wil zeggen dat hij toen 6 van die 50 pond afloste.

Tielman Hendriksz. van den Perre, aan wie 16 pond per jaar moest worden betaald, was de echtgenoot van Luitgards dochter Kathelijn. Deze cijns kon gelost worden met 112 gouden peters. Deze cijns was op 24 oktober 1455 door Reinier van Mechelen 'verkocht' aan Hendrik Hendriksz. Reiger uit zijn bovengenoemde huis, dat toen gesitueerd werd tussen de openbare straat en het erf van wijlen Jan Monix, strekkende van het erf van Matthijs de Wever tot aan het aldaar stromende water.¹ Op 24 december 1457 verklaarden de uitvoerders van het testament van Hendrik Reiger dat zij uit handen van Gerard Pelgrim de wisselaar 106½ peters hadden ontvangen ten behoeve van Hendrik zoon van wijlen Hendrik Reiger. Gerard Pelgrim verkocht de cijns op 5 juni 1458 op zijn beurt aan Gozewijn Arnoudsz. van den Hezeacker.²

Op 17 oktober 1460 droeg Luitgard een cijns van 10 pond van de cijns van 50 pond, die Herman Hermansz. van Deurne uit het bovengenoemde complex beloofd had te betalen, over aan de zusters. Haar schoonzoon Tielman van den Perre deed daarbij namens zijn vrouw Kathelijn afstand van zijn aanspraken op die cijns en beloofde aan Luitgard een jaarlijkse lijfpacht van 10 pond uit al zijn goederen.³

De ontbrekende schakel in dit geheel is de overdracht door Herman Hermansz. van Deurne van het bovengenoemde complex aan de zusters. Deze overdracht zal hebben plaatsgevonden na 24 juli 1456, toen hij het van Luitgard in eeuwigdurende erfcijns had gekregen, en vóór 7 september van dat jaar, toen de zusters vermeld werden achter de Tolhrug.⁴ Op 11 oktober 1456 was als belending sprake van een erf van wijlen Reinier van Mechelen, nu van de zusters.

Het is overigens denkbaar dat Herman van Deurne is opgetreden als stroman. Zijn contacten met het klooster dateerden al minstens van de tijd toen zij op de Windmolenberg gevestigd waren. De schepengelofte voor de levering van steen aan het klooster op 21 januari 1455 werd namelijk aan hem ten behoeve van de zusters gedaan.⁶

Een andere mogelijkheid is dat Herman een deel van zijn goederen aan het klooster heeft vermaakt. Maar hij was nog in leven, toen de zusters hun eerste complex achter de Tolbrug verworven hadden. Op 24 januari 1457 droeg Luitgard de weduwe van Roelof Godschalksz. Roesmont nog 6 pond cijns uit de 50 pond die hij moest betalen uit het complex dat later het klooster vormde over aan Herman.⁷ Wanneer de zusters dit complex slechts van Herman hadden gehuurd, dan zouden zij niet als belending vermeld zijn. Dit gebeurde slechts met erfelijk gerechtigden, dit wil hier zeggen personen of instanties die een eeuwigdurend recht op het goed hadden.⁸ Het is mogelijk dat Herman het complex geschonken heeft, bijvoorbeeld in ruil voor levenslang onderhoud. Hoe het ook zij, zeker is dat de zusters in het najaar van 1456 in het eeuwigdurend bezit zijn gekomen.

Was Herman van Deurne misschien aannemer van beroep? Deze misschien wat gewaagde veronderstelling wint aan zekerheid door de aanwezigheid achter de Tolbrug kort vanaf 1458 van een Herman zoon van wijlen Herman,

De zusters hebben na 1459 hun terrein nog verder uitgebreid. Op 30 juli 1461 verwierven zij van Dirk Lambertsz. Peelman een huiserf van 48 voet breed tussen het erf van heer Jan Rover(s), ridder, en dat van Klaas van Druten de beeldsnijder aan de ene en de openbare straat aan de andere kant, strekkende van een straat aldaar van 22 voet breed, genomen uit het genoemde erf van heer Jan Rover(s), tot achter aan het erf van Herman Wijnrix.¹ Op 17 april droeg Lucas Jacobsz. Pieck een huis en erf achter de Tolbrug aan de zusters over² en op 17 april nog een erf van 63 voet breed voor aan de straat met het gebruik van een weg.² Op 15 april 1462 huurden de zusters van Jan Monix voor een termijn van drie jaar voor 10 gouden clynckarts per jaar een bij hun erf gelegen beemd. Wanneer Jan of zijn kinderen de beemd in die tijd zouden vervreemden of het huis van Jan aldaar, die Zonne geheten, zouden willen bewonen, dan zou de huur op de eerstvolgende Kerstdag eindigen. De zusters mochten gedurende de drie jaar vijfentwintig wilgen poten en mochten de wilgen knotten die er al stonden. Zij mochten geen riolen in de gracht laten uitkomen.⁴

De hoigen dijc, later de Tolbrugstraat geheten, kruiste de Dieze, die achter de Markt van het zuidoosten naar het noordwesten stroomde. Zij bestond hier uit de Marktstroom en de ten noordoosten daarvan gelegen Grote Stroom.⁸ De weg zou blijkens een polderkaart uit 1858 door de Muntel en de Ziekenbeemd zijn uitgekomen in de Pepersteeg. Daaraan lag een perceel dat nog in de negentiende eeuw Den Ouden Steenweg werd genoemd. Vervolgens zou deze weg langs de Koekamp richting Hintham en Rosmalen naar Oss, Ravestein en Grave hebben gelopen.⁹ Maar op de oudste betrouwbare plattegrond van de stad 's-Hertogenbosch - die van Jacob van Deventer uit omstreeks 1560 - komt het aangenomen oude tracé zelfs niet gedeeltelijk

De benaming Tolbrugstraat is ontleend aan de Tolbrug, waarmee waarschijnlijk de brug over de Marktstroom is bedoeld. Een straat achter deze brug en evenwijdig aan de stroom werd namelijk al in 1293 vermeld als 'de straat strekkende over het water'. Het ging hierbij om een erf achter het huis van Arnold Poeldonk dat eertijds van Hendrik Velkenere was. Enkele jaren later stond er het huis van Hille Banghe en in de vijftiende eeuw van Hendrik Zwaardveger.³

Deze straat was evenwel niet de Lange Tolbrugstraat maar ofwel de latere Korte Tolbrugstraat (thans Scheidingstraat en het verlengde daarvan) ofwel Achter de Tolbrug. Het huis van Arnold Poeldonk stond namelijk een stuk noordelijk van de Lange Tolbrugstraat, ter plaatse van Hoge Steenweg 1.⁴

Een ander complex achter de Tolbrug komt voor in een oorkonde van 2 juni 1340. Daarin is sprake van een huis en erf ultra pontem dictum Tolbrugghe bij het erf van Dirk Rover, ridder. Dit zal degene zijn geweest die het huis de Moriaan, thans Markt 79-85, bewoonde.⁵ Zowel achter het begin van de huidige Hoge Steenweg als achter de Markt was dus sprake van goederen achter de Tolbrug. De straatnaam Achter de Tolbrug is daar tot nu toe bewaard gebleven.

Op de plattegrond van J. Blaeu uit 1649 wordt dit laatste erf vermeld. Daaruit blijkt dat het zich ook achter het Bloemkampklooster uitstrekte. Inmiddels was in het jaar 1629 de stad Den Bosch in handen van de protestantse Republiek gevallen en het beheer van de kloostergoederen in handen gesteld van een rentmeester van de geestelijke goederen Tussen het erf van de schutterij er het klooster was een straat, de Nieuwstraat, aangelegd.² Daartoe had de rentmeester in 1641 no der andere een deel van het kloosterterrein verkocht, dat omschreven werd als den hoff, koolthuyn ende beempt met eenige cleyne huyskens, comende in ende aen de roying daer men hadde gemeent de nieuwe haven te graven, behoorende de zusters achter de Tolbrugge.²

De plaats van de kerk is bekend uit opgravingen en enkele afbeeldingen. Zij werd in het achttiende-eeuwse kloostercomplex opgenomen in het derde, oostelijkst gelegen langgerekte bouwblok. Blijkens de afbeeldingen hebben de kloostergebouwen rond een pandhof gelegen die zich bevond ten oosten van de kerk.

De meeste geestelijken moesten na de inname de stad verlaten. Ze bleven echter gedurende hun leven in het bezit van hun inkomsten; na hun dood vervielen die aan de Republiek. Voor de vrouwenkloosters werd bepaald dat zij geen nieuwe zusters meer mochten aannemen, zodat ze geleidelijk zouden uitsterven. Voor het beheer van de kerkelijke goederen, waaronder die van de kloosters, werd een rentmeester aangesteld.⁴ Vanzelfsprekend kwam ook het Tolbrugklooster onder zijn beheer.

De liquidatie van het kloostercomplex vond in fasen plaats en is, zij het onvolledig, beschreven door Van Sasse van Ysselt.⁵ De eerste fase had betrekking op het noordelijk deel en hield verband met de aanleg van de Nieuwstraat.⁶ Gezien de ligging van deze straat zal het om het noordoostelijk deel van het kloosterterrein zijn gegaan. Voor die aanleg werden op 31 augustus 1641 een tuin, kooltuin en beemd met enkele kleine huisjes aan de stad verkocht. Zij lagen op en grensden aan de plaats waar men een nieuwe haven had willen graven. In de akte, waarbij een aantal goederen door de rentmeester van de geestelijke goederen, Pieter Schuyl, aan de stad werd overgedragen, wordt verwezen naar een plattegrond,⁷ die ik echter niet heb kunnen terugvinden.

De gesloopte huisjes 1 en 2 alsook de nummers 3 tot en met 9 stonden blijkens de opgave van 1666 tegenover het klooster en de daartoe behorende koestal, dus aan de zuidoostzijde van de Lange Tolbrugstraat. Dit betekent dat het klooster ook grond aan deze kant van de straat heeft bezeten. Ik heb niet kunnen traceren wanneer deze grond verworven is en evenmin het tijdstip waarop de zeven resterende huisjes zijn verkocht. De gebrekkige indicering van de transporten van de zestiende tot en met de achttiende eeuw maakt dat ook tamelijk lastig. Zo nodig zou hier nog een afzonderlijk onderzoek naar kunnen worden ingesteld.

Op 16 oktober 1680 verscheen de rentmeester van de bisschoppelijke en andere kerkelijke goederen in de stad en meierij van De Bosch, Rogier van Leefdael, heer van Deurne,¹ voor de schepenen om, daartoe gemachtigd door de Raad van State, een aantal kloostergoederen te verkopen en over te dragen aan particulieren. Daartoe behoorden zestien huisjes van het Tolbrugklooster aan de Korte Tolbrugstraat.² Twaalf hiervan bevonden zich in het lange gedeelte van de straat en vier in het korte. Omdat de kopers vrijge-

Ik kom straks nog op deze huisjes terug. Hier is het van belang op te merken dat zij, afgezien van het hoekhuisje nummer 8, in 1666 gelegen waren in de poort van de boomgaard van het klooster. Daaruit blijkt dat het korte deel van de Tolbrugstraat oorspronkelijk binnen de muren van het klooster heeft gelegen.

In het tuchthuis moesten op kosten van de stad alle vagabonden, ontugtige vrouwluijden en generalijck alle quaaddoenders opgesloten en in kost en klederen onderhouden worden, die daartoe door de Raad van State of enige rechtbank in de Meierij van Den Bosch veroordeeld waren. De stad moest ook het personeel betalen en onderhouden. Verder werd bepaald dat de de stad den pater, een gedeelte van 't voorschreven klooster en erff bij vergunning van haer Edel Mogende bewonende, mitsgaders de nog in leven zijnde nonne van een bequame woninge t'haren genoege moest voorzien. In ruil daarvoor kreeg de stad de opbrengst van de arbeid van de opgesloten personen en zouden de binnenvaeder en desselfs gebrode dienaers tot dienst van 't voorschreven huys vrij zijn van de betaling van indirecte belastingen, de zogeheten middelen van consumptie.

De laatste twee kloosterzusters, Hester van den Heuvel en Magdalena van Esch, hadden in 1685 haar testament gemaakt, waarbij zij de pater, Jan van Ravestein goed bedacht hadden. In 1692 zou deze nog in leven zijn geweest.¹

In dat jaar werden zij namelijk op 27 oktober, met die van een ander Bosch' klooster, het Uilenburgklooster, door de rentmeester van de kerkelijke goederen en de vice-president-schepen en ontvanger van de gemene middelen in het kwartier Oisterwijk, overgedragen aan een aantal particulieren.² De positie van de tweede transportant in het geheel wordt uit de akte niet. duidelijk, maar is in dit kader ook niet, van belang.

De bewaard gebleven bronnen geven nader inzicht in de situering van de verschillende onderdelen van de bebouwing. Daar is in de eerste plaats de bewaard gebleven plattegrond van de landmeter Daniël van Veen. Op deze plattegrond zijn de verschillende kavels met cijfers, de kavelgrenzen met letters aangeduid. Deze cijfers en letters vinden we in de transportakten terug.³ In de hierin opgenomen omschrijvingen worden het noordwesten,

Kavel 2 was begreepen tusschen de alphabetletteten G, H, J, K, L, M, N, Q^?, synde een gedeelte van de kerck met eenighe oude gebouwen ende een hoffje van vooren met een gedeelte van eenen hoff daer achter sluijtende, aen de westsijde tegens den coop N°. 3, aen de oostsijde de gemeene straet, aen de zuytsijde voor een gedeelte tegens de huijsinghe van Van den Laer, ende een gedeelte tegens den coop N°. 1 ende aen de noortsyde tegens den gemeenen inganck ofte galderije. Koper was de Bossche burger en landmeter, tevens tekenaar van de bij de transportakte behorende plattegrond, Daniël van Veen, en wel voor de som van 1300 gulden. Van de Laar was eigenaar van het huis op de hoek van de Lange Tolbrugstraat en het korte deel van de Korte Tolbrugstraat. Ik kom daar straks op terug.

Koop 3 was begreepen tusschen de alphabethletteren E, F, G, N, O, P, sijnde een gedeelte van de kercke, met een out gebouw langs de Diese, alsmeede een gedeelte van een hoff, sluijtende aen de oostsijde tegens den coop N°. 2, aen de westsijde tegens de reviere de Diese, aen de noortsijde

Kavel 4 was begrepen tusschen de alphabeth letteren O, P, Q, R, S, T, V, W, X en Y synde een out gebouw steende over 't waeter, met een gedeelte van een grooten hoff, sluijtende een de oostzijde teghens den coop N°. 5 en 6, ende een de westsyde teghens een weijde, aan de zuijtsijde tegens eenen gemeijnen inganck ende een de noortsyde tegen N°. 8. Koopsters waren twee weduwen: Cathalijn weduwe van Peter van Lockven en Maria weduwe Anthony Starkens (ook: Strackens). Uit latere gegevens blijkt dat zij schoonzussen waren: Maria was een zuster van Peter van Lockven.¹ Zij betaalden 1925 gulden in de vorm van een schepengelofte.² Het oud gebouw zal ten dele over het water heen gebouwd zijn. Mogelijk was het voor een deel bij de zusters in gebruik geweest als washuis. Met de gemeijnen inganck is blijkens de plattegrond de gang of galerij langs de noordoostkant van de kerk bedoeld. Zoals uit de volgende kavel blijkt, lag ook langs de zuidoostkant nog een stukje galerij. Waarschijnlijk betrof het hier de restanten van de pandhof of kruisgang van het klooster.

Koop 5 was begrepen tusschen de alphabeth en cyffer letteren 2, V en X, sijnde een oude wooninghe, totten middelgevell, daer den eersten schouwe uutkompt boven 't dack, met een gedeelte van de galderije, en stuck erve sluijtende aen de westsyde aen de coop van N°. 4, aen de muer van de galderije ingehoekt tussen den 2^e en 3^e pilaer, aen de oostzijde do gemeene straet, aen de noortsyde tegens N°. 6 ende aen de suijtsijde teghens den gemeenen inganck ofte galderije. Koper: Jan Bart voor 680 gulden.

Kavel 6 was begrepen tusschen de alphabeth en cyffer letteren 2, 3, V en W, synde een gedeelte ven eene stallinghe, met een stuck erve sluytende aan de westsijde tegens den coop N 4, aen de oostsijde de gemeene Tolbrugstraet ende een de suytsijde den coop N°. 5 ende aen de noortsyde den coop N°. 7. Koper was de koopman Peter Johan van der Laegen voor 905 gulden.

Kavel nummer 7 was begreepen tussen de alphaheth en cyffer letteren 3, 4, 5 en V, sijnde mede een gedeelte der stallinghe, met een stuck erve sluijtende aen de westsyde teghen den hoff N°. 8, aen de oostsijde de gemeene straet, aen de suijtsijde den coop N°. 6 ende aen de noortsijde teghens de loots gebruijckt werdende bij Nicolees Perdyck, sijnde aan de muer van de voornoemde loots ingehackt alwaer de heijningh linierecht moet worden gestelt tot een de gehackte muer van de galderije. Koper: de burger Jan van Liempt voor 870 gulden. Tussen de kerven in de loods en in de galerij werd blijkens de plattegrond een rechte lijn als perceelsscheiding met de kavels 4 en 8 getrokken. De kopen 5, 6 en 7 strekten zich uit langs de Lange Tolbrugstraat.

Kavel 8 ten slotte werd pas later getransporteerd, op 30 november 1707. In de transportakte is een resolutie van de Raad van State van 29 juli 1707 opgenomen, waaruit blijkt dat de transportanten krachtens resolutie van 5 mei daaraan voorafgaand onderhandeld hadden met de Bossche koopman Jacob Minten wegens den koop van sekere huysinge eertyts synde geweest de brouwerije in het klooster genaamt de Tolbrug. Minten wilde echter niet de taxatieprijs van 1500 gulden, maar slechts 1400 gulden betalen. De toestemming tot de overdracht werd alsnog verleend. Hoeveel voeten de verkoop in de aarde had, blijkt uit een aantekening in de marge van het transport dat de akte niet als voorgenomen op 26 november maar pas vier dagen later was gepasseerd.³ In de transportakte werd de kavel niet nader omschreven.

Noordwestwaarts van dit huisje stonden twee huijskens onder een dack, staende in de Cortte Tolbrughstraet in den hoeck, geteeckent met n° 10 ende 9, d'een sijde de stadts stal, westwaerts met het gebruijck van 't secreet op de brugh te maecken, die op 16 oktober 1680 werden verkocht aan Matthijs van Heijnsbergen en Hendrik van Me(e)urs.⁶ Deze huisjes werden op 1 september 1710 door de curator van de boedel van Hendrik van Meurs verkocht. Het ene, nummer 10, voor 245 gulden aan Lambert Spierincx. Het werd omschreven als een kleijn huijsken bestaende in voorhuijs, keucken etcetera, gestaen ende gelegen in de Tolbrughstraet alhier aan de eene seijde de poort van 't clooster, d'andere sijde den volgende coop, en huijsken streckende voor van de gemeene Tolbrughstraet tot op erve van 't selve clooster aldaer.⁷ Het andere voor 165 gulden aan de Bossche burger Cornelis van Heeswijck. Dit huisje, nummer 9, werd omschreven als een klijen huijsken, bestaende in voorhuijs, keucken etc., gestaen ende gelegen binnen dese stadt in de Tolbrughstraet, ex uno 't voorschreven huijsken, ex alio Thomas van de Laer, streckende voor van de voorschreven gemeene straet tot op erve van 't clooster.⁸

Op 18 april 1732 werd dit laatste huisje als een klijn huijsjen bestaande in voorhuijs en keuken, gestaan en gelegen binnen dese stad in de Tolbrugstraat, ex uno het het huijsjen van Van Schijndel, ex alio het huijsjen van Van den Laar, streckende van de gemeene Tolbrugstraat agterwaarts tot op erve van 't clooster door de erfgenamen van Cornelis van Heeswijck overge-

Nummer 9 was al op 3 augustus 1728 als eene huijsinghe bestaende in een woonhuijs, keuken, gestaen en gelegen binnen deese stadt in de Kleijne Tolhrugstraet, d'eene sijde de poort van het klooster, d'ander sijde ... (niet ingevuld), strekkende voor van de straet tot op erve van het voorschreven klooster door de erfgenamen van Spierinx voor 160 gulden overgedragen aan de viskoper Jan van Schijndel.² in 1744 was deze krankbesoeker tot Maastrigt geworden en liet als zodanig het huis voor 200 gulden overdragen aan de stad.³

Het vierde huisje vanaf de hoek van de Lange Tolburgstraat werd op 16 oktober 1680 omschreven als een huyske staende in de voornoemde straet - dit is vanzelfsprekend het korte deel van de Korte Tolbrugstraat -, geteeckent n°. 11, bewoont bij de weduwe Gerrit van Venroij, met het gebruijck van 't secreet op de brugh te maecken en overgedragen aan Mechtelt Mattheus Vogelsangh.⁴ Dit huisje werd op 8 augustes 1725 door de dochter en schoonzoon van Mechtelt, Catharina van der Biesen en haar echtgenoot Peter van de Graaff, voor 130 gulden verkocht aan Arnoldus van Kessel. Het werd toen omschreven als een huysje staende alhier in de Korte Tolbrugstraet, de huysinge ende erve van Lambert Spirinx ex uno, ende neffens de poorte van den hof van de weduwe Cornelis van Veen ex alio, strekkende van de gemeene straet agterwaerts tegens den voorschreven hof.⁵ Op 23 januari 1744 droeg de Bossche burger Jan Groenendaal als erfgenaam van Zijken Jan Joosten van Vroonhoven, weduwe van Arnoldus van Kessel en daarna van Peeter van Groenendaal,⁶ het complex over aan de stad, eveneens voor de kapitale som van 130 gulden.⁷

Kavel 1, in 1707 verkocht aan Jacob Schaars, werd op 18 januari 1735, omschreven als een gedeelte van het klooster van de Tolbrugstraat, voor 145 gulden verkocht en overgedragen aan Michiel Samuel Rosendaal, Cornelis Harel en Stephanus Isaak Rosendaal, nadat het wegens niet-betaalde rente door de rentmeester van de geestelijke goederen in beslag genomen was.⁸

De kavels 2 en 3, die in 1707 verkocht waren aan Daniël van Veen, werden op 2 juni 1731 door de voogden van de minderjarige kinderen van Van Veen voor 2950 gulden verkocht en overgedragen aan Daniël Mobachius Quaat, (Michiel) Samuel Rosendaal en Hendrik Draak. De omschrijving van het hele complex luidde: een kerck met ses aparte huijsgens of woningen en nog een aparte hoveniers huijsinge en woning, voor desen geweest een klooster, met een hof van voren en nog een hof daar agter sluijtende, gestaan en gelegen in de Korte Tolbrugstraat alhier, gehoort hebbende aan den convente aldaar, oost de gemene straat, zuijt de erve Jacob Schars en Van de Laar, noort den gemenen ingang of galderije, west de riviere de Diese..¹ Waarschijnlijk zijn dus de gebouwen van het klooster, die vermeld werden in 1707, verbouwd tot een hovenierswoning en huisjes; wellicht zijn er enkele huisjes op het terrein bijgebouwd.

Op 13 november 1732 droeg Draak zijn aandeel voor over aan Cornelis Harel² en op 12 augustus 1733 Daniël Mobachius Quaat zijn derde part aan Stephanus Isaak Rosendaal.³ De kavels 1, 2 en 3 waren dus nu in handen van Michiel Samuel Rosendaal, Cornelis Harel en Stephanus Isaak Rosendaal. Deze laatste was een zoon van Michiel Samuel, zoals blijkt uit twee schepenakten van 23 januari 1744. Daarin droeg Michiel Samuel Rosendaal, mede namens zijn gestorven zoon en namens de andere gerechtigde, Cornelis Harel, deze kavels, tezamen voor 5021 gulden, over aan de stad.⁴ De omschrijving van kavel 1 luidde bij die gelegenheid: een gedeelte van het clooster met dan hoff in de Tolbrugstraat staande, ex uno het ander gedeelte des voorschrevan cloosters, ex alio de huysinge ende erve van de erfgenaame van de weduwe Van der Horst, strekkende voor van de Corte Tolbrugstraat tot agter tegens het water off een sloot. De kavels 2 en 3 werden omschreven als op 2 juni 1731.

Van kavel 4 werd op 27 juli 1708 door de koopsters, Cathalijn weduwe Peters van Lockven ter eenre ende Maria weduwe van Anthonij Straeckus ter andere zijden, beijde hoveniersters, een erfdeling gemaakt,⁵ waarvan de bepalingen die op de verdeling van het terrein en zijn bebouwing betrekking hebben hier geheel worden weergegeven:

Op 15 februari 1714 werd uit de boedel van Maria, voor de som van 35 gulden en de jaarlijkse betaling van de helft van 77 gulden inzake een schepengelofte van 1925 gulden, haar deel overgedragen aan de hovenier Jan Nootmans (Notemans), Het complex werd daarbij omschreven als eene keucken ofte camere mett eenen solder daer boven, soo breet de camer is, gehoort hebbende aen den convente van de Tolbrugh, d'erve Cornelis van Veen ex uno, d'ander sijde nevens eene camere van Cathalijn weduwe Peters van Lockven, streckende voor van de gemeene wech ofte ganck metten eenen eijnde tot non erve van S^r. Johan van der Laeghe metten anderen eynde, mett eenen nieuwen coijestal staende tegens de heijnmuere van den gemee-

Op 11 april 1730 sloot Michiel Samnel Rosendaal, een van de bezitters van de kavels 1, 2 en 3, als eijgenaer en proprietaris van eenen plaisier hoff, staende ende gelegen binnen dese stadt ter plaetse agter de Tolbrugh in 't clooster, schietende van sijn steene somerhuijsie met een houte heijning naest en neffens den volgenden moeshoff, aan de ene zijde, een overeenkomst met de weduwe en kinderen van Jan Notemans, alle eijgenaren van den moeshoff, gelegen naest de voorschreven houte heijning en stene somerhuijsie, en wel vermits enige disputen waren opgestaen over de voorschreven gemene heijning, de welcke de voornoemde twee hoven separeert, aan de andere zijde. Bepaald werd dat de twede comparanten, soo voor sigh selve als in qualitijt, sullen moeten vernieuwen de helfte van voorschreven heijning, tegenswoordig door den sterke wint als neergeslagen dog nu een wijnig gerigt, en dat in het najaer, mits dat den eerste comparant daer in sal lasten en dragen een geregte vierde part der costen eens; dat verder voorschreven heijningh ten allen tijde als van outs sal onderhouden werden, namentlijk de helft, van 't steene somerhuijsie te beginnen, voor den eerste comparant en de resterende helft, dat vernieuwt moet werden, voor de twede comparanten. Dat den eerste comparant sijn deur in voorschreven heijningh, soo als die nu staet en sijn gebruijk van heeft, sal blijven behouden ten allen tijde voor sijn leve, met het gebruijk der selve, mits die op sijn eijge koste moetende onderhouden; dat den eerste comparant insgelijks altijt sal behouden sijne ligten soo als die in sijn somerhuijsie geplaetst staen en de welcke uijtsigt hebben op voorschreven moeshoff van de twede comparanten.¹

Op 23 januari 1744 werd kavel 4 aan de stad getransporteerd. Uit de bewaard gebleven akten blijkt dat de helft die eertijds van Cathalijn weduwe van Peter van Lockven was, was vererfd aan de vier kinderen die zij had uit haar eerste huwelijk met Peter Broers. De helft die uit de boedel van Maria van Lockven, weduwe van Anthonij Starckens (Strackus), was overgedragen aan Jan Notemans, vererfde via diens kennelijk jong overleden drie kinderen Matthaeus, Clasina en Engelina aan zijn broer Cornelis en diens drie kinde-

Kavel 5, in 1707 aan Jan Bart gekomen, werd door de executeur-testamentair van zijn testament en dat van zijn echtgenote Geertruijd Court op 22 september 1729 voor 265 gulden overgedragen aan Aert Wijburgh, marktschipper op Nijmegen. De omschrijving luidde: een huysje ende erve daer agter, staende en gelege in de Groote Tolbrugstraet bij het klooster aldaer, de gangh van het voorschreven klooster ex uno ende aen de andere sijde het huysje ende erve sijnde het tweede gerekent van de voorschreven gangh, strekkende voor van de straet lijnreght volgens de gemeene schijtsmuer tussen dit ende het tweede huijsje voornoemt tot aen erve van Cornelis

De kavels 6, 7 en 8, in 1707 overgedragen aan respectievelijk de koopman Peter Johan van der Laeghen, aan Jan van Liempt en aan de koopman Jacob Minten, komen niet in de overdrachten aan de stad van 23 januari 1744 voor. Van kavel 6 heb ik de lotgevallen na 1707 niet kunnen traceren. Zeker is dat hij in 1740 nog eigendom was van Van der Laeghen.³

Kavel 7 werd op 22 januari 1717, na beslagname door de rentmeester van de geestelijke goederen, voor 460 gulden verkocht aan Jacob Minten. Het was toen eenen hoff ofte erfe, geleghen binnen dese stadt in de Tolbrughstraet nevens d'erve juffrouw Maria Minten ex uno,⁴ ex alio sr. van de Laeghe.⁵

Kavel 8, op 30 november 1707 aangekocht door Jacob Minten, werd op 30 mei 1730, samen met kavel 7, door enkele van diens erfgenamen voor 5300 gulden overgedragen aan majoor Menno van Coehoorn, die gehuwd was roet Johanna Minten, ten behoeve van hun kinderen. Het complex werd daarbij omschreven als een huysinge eertyts geweest synde een brouwerye, --- in 't clooster agter de Tolbrugh, geteykent op de kaerte figuratief met de letter 8: item --- een hof en erve gelege ter plaetse voorschreven in de Tolburgstraet nevens erve eertyts Maria Minte ex uno, ex alio s^r. Van der Laagen.⁶ Het complex werd op 21 januari 1740 door de erfgenamen van Coehoorn voor 2524 gulden verkocht en overgedragen aan Rudolphus van Rein (Rijn). De omschrijvingen luidden (kavel 8): het clooster gemeenlijk genaemt de Koepoort, gestaan en geleegen binnen deese stad in de Tolbrugstraat, met den voorsten moestuijn naar de gemeene weg onder de boomtgens, bestaande als nu in vijf wooningen onder een dack, en een pakhuijs sijnde voor deesen geweest de brouwerij in het klooster genaamt de Tolbrug en in den jaare 1707 op de charte figuratief met de cijffer letter 8 geteekent, en (kavel 7): item den agtersten of binnen hof, leggende teegens het clooster voorschreven, ex uno juffrouwe Maria Minten, ex alio s^r. van der Laage, soo en in der voege als den selven in huure gebruijkt werd bij Hendrick Broers. Opmerkelijk is hier de aanduiding Koepoort voor het hele klooster, terwijl het alleen om het noordoostelijk deel van de vroegere kloostergebouwen ging.

Op 24 augustus 1780 verkochten de erfgenamen van Rudolphus van Rijn het complex voor 2100 gulden aan Antony Matthias Suyskens. Nu was sprake van het klooster gemeenlyk genaamd de Koepoort binnen dese stad in de Tolbrugstraat, bestaande alsnu in vyf wooningen met soldering en groot pakhuys onder een dak, als mede twee moestuynen daarby gehoorende, de voorste gelegen na den gemeenen weg onder de boompjes en den agtersten langs d'erve van den onderte noemene verkryger Anthony Matthias Suyskens, ende voorts de geheele erve met eene zyde neven de straat, de andere zyde de erve van Arnold den Borcq (of Borecq).⁷ De weduwe van Suyskens, verkocht vervolgens op 16 januari 1786 voor 1975 gulden aan Dirk van Roothuijsen eene schoone en welgeleege moeshof, gelegen alhier in de Tolbrugstraat ter plaatse alwaar voorheen het sogenaamde klooster agter de Tolbrug heeft gestaan, waarin een steene waterput is, hebbende zijnen ingang door een poort nevens den aschbak van de barakken, strekkende van de hooge muur van de baracquen tot aan het klooster, gemeenlyk genaamt de